His Story: Hoe de Grieken en Romeinen vroeger feesten

Zet de muziek maar alvast aan, want we zijn in de stemming voor een Ancient Party. Waarom hebben we de tradities die we vandaag hebben in feest vieren? De oudheid bestaat uit meer dan alleen standbeelden en tempels, maar juist die twee waren erg belangrijk, want liefde en voortplanting stonden centraal, ze werden gezien als een vorm van religie en dat moest gevierd worden. In Rome, Pompei en Athene waren er dus non-stop feesten. Zodra de winkels gesloten waren, werd iedereen verwacht om mee te doen op elke mogelijke manier.

Entrance to the party – met kans op een afterparty

Uitnodigingen waren relaxed, maar altijd met kledingvoorschriften om jezelf van je beste kant te kunnen laten zien, vooral voor de wat armere mensen was deze reminder belangrijk. Denk aan sandalen, een schone outfit en dat je een bad of douche had genomen voordat je kwam, een diep gerespecteerde traditie. Wanneer je ook maar aankwam in zweet, zand of stof, werd je direct afgewezen en kon je het later nog een keer opnieuw proberen wanneer je de regels wel respecteerde. Je werd verwelkomd door een ambtenaar, ober en/of minister. De host was vaak één van de rijksten in een gebied. Hoe groter, hoe uitgebreider en hoe meer mensen erover zouden praten. De leukste gasten werden door de host uitgenodigd voor een afterparty bij hem thuis. In het huis was er dan altijd een speciale feestkamer, wat tegenwoordig waarschijnlijk als een enorme verspilling van ruimte zou worden gezien. Gasten moesten voor het betreden van de kamer hun sandalen uitdoen, hun handen wassen en vervolgens konden ze dan relaxen op bijvoorbeeld mooi opgemaakte grote loungebedden. De muren en plafonds waren vaak allemaal beschilderd met fresco’s, waarin de host bijvoorbeeld als God met zijn nageslacht stond afgebeeld. Ook gekleurde vloertegels van keramiek (Keramos betekent ´werk van aarde´ in het Grieks) en fraai geknoopte kleden maakten de feestkamer tot een echte belevenis. Gasten voelden zich daardoor vereerd en konden complimenten over de kamer geven, wat resulteerde in gespreksonderwerpen. De gasten kregen avondeten en gaven de host complimenten voor het heerlijke diner.

Makkelijk binnenkomen voor fluitmuziek vanaf het proskenion

De Romeinse keizer Augustus was ook weer zo iemand die feesten gaf met vaak 3 tot soms wel 7 gangen menu’s, zonder enige vorm van arrogantie en vaak bedoeld om een vriendschap te benadrukken. Ook waren er groepen die de gasten konden entertainen na het eten. In bijvoorbeeld 400 voor Christus dronken mannen veel wijn en keken ze naar hoe vrouwen fluit speelden. En bij een oud Grieks feest zou je niet geloven wat er gebeurde. Er waren symposia (wetenschappelijke congressen) en filosofische debatten waarbij de gastenlijsten totaal niet strikt waren. Vrienden, kennissen of mensen waar je alleen een kort gesprek mee had gehad, waren allemaal welkom. De genodigden mochten zelf ook mensen meenemen. Van kleine bijeenkomsten tot feesten van een paar duizend man in betonnen theaters met een proskenion (‘podium’ in het Grieks), je vindt het allemaal terug in de wereld van de oudheid.

Meester van het feest

Er werd ook altijd een belangrijke beslissing genomen tijdens het feest, wie namelijk de Meester van het Symposium of het feest werd. Deze Meester had een belangrijke taak: hij kon beslissen hoeveel wijn iedereen zou drinken, welke liedjes er gespeeld werden en meer. Deze positie moest je niet te licht nemen, want de grootste taak was natuurlijk dat iedereen het naar de zin had. Het leuke eraan was dat deze bij elk feest opnieuw gekozen werd. Het was dus een verrassing waarbij hij deels verantwoordelijk was voor hoe het feest zou lopen. Was hij zelf niet in de stemming, dan kon hij ook veel mensen wegsturen. Het had voordelen en nadelen. Mensen werden gewezen op ongepast gedrag zoals naakt dansen, rommel maken of schade aanrichten. Wanneer alles opgeruimd was, de gasten inmiddels op de afterparty bij de host thuis waren, verplaatste het feest zich van de feestkamer naar de hot tubs in de achtertuinen, omringd door standbeelden van bijvoorbeeld Olympische goden. Er was altijd een overvloed aan wijn, zelfs gekoelde wijn met bijvoorbeeld ijs, voor een fris effect, in combinatie met gedroogd fruit, vijgen of kikkererwten.

Musical Chairs: status en aanzien

Private Dinner Parties met de leukste gasten, live entertainment en interessante gesprekken, men was wel kritisch en trok al snel de conclusie of het een goed feest was of niet. Er waren acrobaten en soms zelfs gladiatorwedstrijden. Waar de gasten zaten, liet vaak wat over hun status zien. De nobele feesten waren vooral gebaseerd op het opbouwen van relaties, netwerken, afspraken maken en het maximale halen uit de kansen die zich voordeden. Hosts lieten hun gasten zitten op stoelen, banken, loungebedden met tafeltjes voor 1-3 personen en meer. Bij elite Romeinse feesten zaten de meest favoriete gasten juist verder weg van de host.

Calda, mulsum, promulsis en nog meer wijn, volgens Plato

Wijn speelde een belangrijke rol hier en werd geserveerd in verschillende vormen. Calda bijvoorbeeld, was een geliefde wijn met extra kruiden, aangelengd met de keuze uit warm of koud water. Mulsum, uitgevonden door Aristaios (de eerste imker ter wereld die later als god werd aanbeden, omdat hij zijn eigen stad had gesticht), was een Romeinse zoetere, met honing doordrenkte, kruidige wijn. Ze kenden eigenlijk geen pure wijnen, want het werd altijd aangelengd met water, zoals ijsblokjes in de rosé. De verhouding was ongeveer 1 deel honing op 4 delen wijn. Het werd gedronken om de jeugdigheid te bewaren. Ook zou het goed zijn voor de stoelgang. Vaak voor het feest en voordat het diner begon, werd deze gewoon op de lege maag gedronken. Daarna volgden de kleine hapjes genaamd promulsis. Plato heeft zelfs een boek geschreven over zijn feest belevenissen, genaamd Symposium (wat letterlijk ‘samen drinken’ betekent in het Grieks), waarbij hij geloofde dat liefde de grootste reden van het organiseren van feesten was.

De God van de wijn had zijn eigen festival

Bacchus, de God van de wijn werd vaak aanbeden. Hij had zelfs zijn eigen festival genaamd Bacchanalia, met een ceremonie, dramatische dansoptredens en religieuze dans rondjes die soms eindigden in een bescheiden happy ending waarbij dominantie centraal stond. Dergelijke afbeeldingen van zo’n festival zeggen soms andere dingen.

Nero en zijn Gouden Huis

Uiteraard waren er een soort van sjieke nachtclubs, met marmeren vloeren en waar muzikanten net zo lang speelden om iedereen in de stemming te krijgen. Getrouwde stellen waren altijd zowat verplicht om regelmatig langs te komen, af en toe ging het nog weleens mis dat de vrouw door de host van een feest apart werd genomen voor een ‘pittig gesprek in de bibliotheek’ wat de man uiteraard niet leuk vond. Dit kon hij dan oplossen door met meerdere gasten ook naar de bibliotheek te komen en om in groepsverband zijn vrouw weer terug te krijgen van de host. Vooral de Romeinse keizer Nero stond bekend om dit soort situaties. Hij had zelfs een Domus Aurea (wat in het Latijns ‘Gouden Huis’ betekent) laten bouwen, speciaal voor zijn gewilde complexe badhuizen om de liefde te vieren door middel van feesten. De gasten werden allemaal klaargestoomd, verhitte en ‘slimme’ gesprekken vonden plaats, maar er werd veel verspild. Uitgebreide lunches en diners die bij de feesten hoorden, hadden vaak een vooraf ingeschatte berekening die gingen om aanzien, status, gastenlijsten en eten. Het doel van de host was om impressie te maken op de gasten en in hun wensen te voorzien, zoals bij elke sociale gelegenheid.

Hoi Polloi: Epulums voor iedereen

Alhoewel de hosts vaak ver boven de maatschappij stonden, vonden ze het niet erg om zich te mengen met de Hoi Polloi (een uitdrukking van de Grieken wat ‘hoi/hallo betekent tegen het gewone volk’). De publieke feesten die ze hierbij organiseerden noemden ze Epulums. Het was tegelijkertijd een excuus om alle elite vrienden bij elkaar op 1 plek te krijgen. Deze feesten waren gebaseerd op religie en het uitdelen van levensmiddelen met uitgebreide maaltijden. Hoe exotischer en duurder het eten, hoe meer aanzien de host kreeg. Er stonden lange tafels met schotels van gerechten van waaruit de gasten konden kiezen. Vlees was heel uitgebreid, denk aan dolfijn, varken, geit, kleine vissoorten, gans, makreel, oesters, duiven, reigers, kip en konijn. Flamingo en struisvogels niet te vergeten. Deze etentjes waren dus niet privé.

Lyren

Op het hoogtepunt van het feest was er veel eten, drinken, entertainment, muziek en had iedereen interessante gesprekken. Mensen werden dronken, wijn bleef vloeien en hieruit ontstonden de lyren (een soort raps, gedichten op maat van de muziek), die de gasten ook mee konden zingen als een soort van karaoke. Deze lyren gingen ook allemaal over het vieren van vriendschap, wijn drinken en het navertellen van historische evenementen.

Convivium en samen leven

Het Convivium was een Romeins eetfeest, die in elke klasse plaatsvond, zelfs bij de gewone burger, want convivere betekent ‘samen leven’ in het Latijns. Natuurlijk zijn er vooral alleen documenten van de rijken en voorbestemden overgebleven.

Alles met de hand

Snacks als kaas, olijven, vijgen, gestoomde knoflookbollen, bakjes kikkerwten, bonen en zelfs lentilsoup waar je brood in kon dippen werden aangeboden. Ook de kippendrumsticks zoals wij ze kennen waren populair. Er werd nauwelijks bestek gebruikt, bijna alles werd met de hand gegeten. Ook waren er geen zakdoeken, voor het afvegen kon je wat brood gebruiken en de rest gooide je dan op de grond voor bijvoorbeeld de honden en katten die daar ook rondliepen. Aan het einde waren er toetjes, vaak gewoon stukken fruit of honingsnoepjes. Maaltijden waren altijd verplicht als basis voor het (wilde) feesten, iedereen had dan genoeg energie om de hele nacht door te gaan. Wijn werd dus altijd vermengd met water zodat de gasten ook voldoende gehydrateerd bleven.

Parfum van Aphrodite

De obers maakten de kamer(s) schoon en sprayden zichzelf, de gasten en de kamer(s) vol met parfum, wat dan vaak een mix was van bloemen waarbij ze geloofden dat het hielp tegen hoofdpijn en het gekke geurtjes deed verdwijnen. De Mirte was toen de meest populaire bloem die werd gebruikt, deze verwees naar de godin van vrouwelijke schoonheid, Aphrodite.

De after-after party in de achtertuin

In de achtertuin vonden ook vaak spelletjes plaats, zoals de Kottabos: het spel van de vliegende schotels. Ze moesten vaak eerst 3 drankjes drinken en dan hadden ze een paar soort schotels die ze op doelen (bekers) konden gooien, net zoals bal gooien, maar dan anders. Hierbij zeiden ze dan de naam van hun geliefde en dit hielp dan bij geluk in het liefdesleven. Als de bekers geraakt werden was dit ‘als een gekleide boot in het water’ en hadden ze dus meer punten. Hoe dronker de mensen werden, hoe meer entertainment nodig was, vaak kwamen er dan extra muzikanten. Dit waren aantrekkelijke modellen, vooral vrouwen, schaars gekleed, waar je weinig aan de verbeelding werd overgelaten. Ze hadden niet altijd een hoog aanzien in de maatschappij, maar speelden naast muziek in op de vraag naar seksuele verzoeken, net als de professionele dansers trouwens. Hoe wilder de feesten, hoe meer er gebeurde, wat niet persé een goed of een slecht ding was, ze waren er gewoon veel losser in het openbaar mee dan in veel culturen tegenwoordig. Daarbij had je ook nog de wat hogere entertainment voor speciale gasten, de soms de vaste metgezellen die de ‘hetairas’ werden genoemd. Deze freelancers werden soms ingehuurd voor charme en intelligentie, soms om bewijzen te verzamelen van vijanden en meer. Ze konden zich makkelijk mengen in gesprekken en debatten waarbij gasten en/of de host hen geld aanboden om extra tijd door te brengen. Soms alleen voor gezelschap tijdens het feest en daarna gingen ze weer verder met de volgende baan.

The party is over! Klaar met feesten

Natuurlijk waren er wel regels om te zorgen dat het feest ook voorbij ging, wanneer het tijd was om naar huis te gaan, vooral wanneer mensen dronken werden. Uiteindelijk nam de host de beslissing dat het tijd was om het feest te eindigen. Niet iedereen was het daar mee eens en zo kwam de Meester Van Symposium erbij om het hiermee met hem eens te zijn dat het klaar was en dat het tijd was dat iedereen naar huis kon gaan.

Comos en kenmerken van laag volk

Het was tijdens feesten toegestaan om in het openbaar te gokken en drinkend en luid door de straten te lopen. Iedereen die dat deed, werd laag volk genoemd. Dat een feest afgelopen was, betekende dus niet altijd dat het feest van de gasten ook klaar was, dronken gasten konden verder met de ‘Comos’ aangestuurd door de ministers, obers en ambtenaren, waarbij de ze in groepen hun wandeling feestend naar huis aflegden. De wat rijkeren werden hierbij vaak alleen gelaten.

Wijn, muziek en vermaak

Er werd altijd een reden bedacht om een feest te geven, zelfs met de rijke Olympische Spelen kwamen mensen samen en werden ze dronken. Daar was niets geks aan. En als je daar geen ruimte of budget voor had, was dat geen probleem. Want uit historische werken blijkt dat er op elke hoek van de straat wel een bar, kroeg of herberg te vinden was en elke eigenaar hiervan open stond voor gasten. De meeste bewoners van een gebied hadden vaak geen extra ruimte in hun huis. Iedereen was welkom, zolang ze maar voor hun eigen drankjes betaalden. Of je nu rijk of arm was, het was een plek waar iedereen met wat voor achtergrond dan ook kon praten en zich kon mengen. Het was in het algemeen een plek waar men kon relaxen en dronken kon worden.

Terugkijkend op hoe feesten in de oudheid waren, was het eigenlijk niks anders dan een goede tijd. Natuurlijk kwam er eens in de zoveel tijd een ruzie naar boven, maar met wijn in overvloed en een groot aanbod van entertainment was er nooit een moment waarin je je verveelde. Symposia werden georganiseerd door de rijken, filosofen, dichters en andere interessante inwoners van dat gebied en soms gewoon uitgenodigd door de host die hun interessant vond. Boeren en het grootste deel van het volk kwamen daarbij nooit in het huis van de rijken, tenzij het voor zaken was. Ze werden ook nooit uitgenodigd en hadden zelf ook geen weet van hoe ze zulke grote feesten zouden kunnen organiseren. Zij gingen dan naar de bar, kroeg of herberg. Toch is de combinatie van wijn drinken, naar muziek luisteren en een goede tijd hebben tot op vandaag een traditie die is bijgebleven. Toast nog maar even op Dionysus!